اولین عامل افزایش بهره وری؛ کاهش هزینه تولید

اقتصادپرس: یکی از مشکلاتی که اقتصاد ایران را تا این حد عقب نگه داشته است میزان پایین بهره وری در کشور است که  طبق گزارش رسمی سازمان بهره‌وری آسیا، سهم بهره‌وری در تولید ناخالص ملی در ایران کمتر از ۱۰درصد برآورد شده است، درحالی‌که این رقم در برخی کشورهای آسیایی مانند هند ۴۲درصد، چین ۴۷درصد، کره‌جنوبی ۴۳درصد، ژاپن ۵۳ و در بنگلادش ۴۶درصد گزارش شده است.

اما بهره‌وری چیست و در حوزه تولید چه معنایی پیدا می‌کند؟ بهره وری از مفاهیم علم اقتصاد و مدیریت است که چنین تعریف می‌شود: «مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار هزینه شده بدون کاهش کیفیت یا به این شکل: اثربخشی به همراه کارایی».

به دیگر سخن، بهره‌وری، عبارتست از، بدست آوردن حداکثر سود ممکن، با بهره گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد ومهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و…به منظور ارتقاء رفاه جامعه. بهره وری به نسبت کار انجام شده به کاری که باید انجام می‌شده اطلاق می‌شود.

می‌توان گفت برای نخستین بار لغت «بهره وری» توسط فردی به نام «کوئیزنی» در سال ۱۷۷۶ (میلادی) بکار برده شد. بیش از یک قرن بعد یعنی در سال ۱۸۳۳ (میلادی) فردی به اسم «لیترِ» بهره‌وری را «قدرت و توانایی تولید کردن» تعریف کرد.

بایستی توجه داشت که واژه بهره‌وری با گسترش انقلاب صنعتی و جهت افزایش سودمندی حاصل از نیروی کار, سرمایه و مواردی از این دست گسترش یافت ولی اصطلاح بهره‌وری آب در چند ساله اخیر و به دلیل کمبود این ماده ارزشمند گسترش یافته‌است.

به زیان ساده تر؛  در اقتصاد به‌طور معمول اگر تولید هر بنگاه را تقسیم بر تعداد پرسنل بنگاه کنیم، تولید سرانه به‌دست می‌آید که شاخص بهره‌وری نیروی انسانی گفته می‌شود. همچنین اگر میزان تولید را به سرمایه یا فروش تقسیم کنیم، شاخص بهره‌وری سرمایه به‌دست می‌آید.

البته برخی از سرمایه‌ها ثابت هستند مانند زمین، ماشین‌آلات و ساختمان و بخشی دیگر هزینه‌های جاری شامل سرمایه در گردش و مواد اولیه هستند. موضوع مهم این است که این سرمایه چند دوره می‌چرخد و تا چه اندازه برداشت می‌شود، نسبت مالی که هزینه شده تا چه میزان به سرمایه باز می‌شود و دوره بازگشت سرمایه چه مدت طول می‌کشد که نشان‌دهنده بهره‌وری سرمایه است.

در نیروی کار نیز بهره‌وری به نفر- تولید برمی‌گردد. برای مثال در ۱۰ بنگاه خودروساز دنیا به ازای هر نیروی انسانی بین ۳۵ تا ۴۰ خودرو تولید می‌شود. اما بهره‌وری خودرو در ایران در سال گذشته به ازای هر نفر ۳ خودرو بوده که نشان می‌دهد در صنعت خودروسازی به چه میزان بهره‌وری پایین است.

اما مشکلات بهره‌وری در بنگاه‌های تولیدی ما به چه عواملی بازمی‌گردد و برای ارتقای بهره‌وری چه راهکارهایی پیشنهاد می شود؟

برای افزایش بهره وری در گام اول باید هزینه تولید را کاهش داد. چرا که این امر در ارتقای توان رقابت‌پذیری از عوامل مهم در افزایش بهره‌وری در تولید به‌شمار رود.

موضوع مهم دیگر، سرمایه انسانی و مهارت‌آموزی آنهاست که به ارتقای توانمندی نیروی کار منجر می‌شود. بنابراین نباید از آموزش نیروی کار غافل شد.

بحث مهم دیگر در ارتقای بهره وری استفاده از دانش و فناوری روز است که با استفاده از دانش و فناوری روز می توان به  صرفه جویی در انرژی و مواد اولیه دست یافت.

عامل مهم دیگر در ارتقای بهره وری جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، از آنجا که این بنگاه‌ها از فناوری‌ها و روش‌های نوین اداره بنگاهی برخوردارند، به‌تدریج این اداره نوین را به بنگاه‌های داخلی منتقل می کنند. بحث دیگر رقابت در اقتصاد است که سبب افزایش صادرات می شود.

تا زمانی که متغیرهای یاد شده ساماندهی نشده و در مورد آنها برنامه ریزی درستی صورت نگیرد باید در انتظار گزارش های بین المللی در مورد پایین بودن نرخ بهره وری در کشوری باشیم که بیش از ۸۰ میلیون جمعیت دارد که خود می تواند عامل بهره وری باشد.