از تحریم ایران ایر چه می‌دانیم؟

رویداد۲۴ نوشت: اتهام ارسال موشک‌های بالستیک و پهپاد از سوی ایران به جبهه روسیه، چندی است که مجدداً مطرح شده است. غربی‌ها از ابتدای جنگ اوکراین با این ادعا، ایران را تحت فشار قرار داده و اوکراینی‌ها نیز گاهی با انتشار اسنادی مبهم، به نقش ایران در تقویت جبهه روسیه اشاره می‌کردند. روند این اتهام‌ها به سمتی رفته که ایران در معرض تحریم نیز قرار گرفته است. این تحریم در حالی اعمال می‌شود که ایران چندان فایده‌ی اقتصادی و سیاسی از جنگ اوکراین نبرده و به قولی «آش نخورده و دهن سوخته» شده است. باید توجه کرد که در چند وقت اخیر نیز روسیه در تقابل با ایران در قفقاز به تقویت جبهه آذربایجان پرداخته است. برخی کارشناسان و چهره‌های سیاسی انتظار داشتند، غربی‌ها در این صحنه در کنار ایران قرار بگیرند اما چنین نشد. با وجود تمامی این مسیر پرفراز و نشیب، اکنون شرکت بزرگ «ایران ایر» با اتهام همراهی برای انتقال سلاح و موشک به روسیه، از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم شده است.

ماجرا از کجا شروع شد؟

ماجرا از جایی خبری شد که وزیر خارجه آمریکا در حاشیه سفر خود به انگستان، در کنفرانس خبری مشترک با وزیر خارجه این کشور اعلام کرد که آمریکا روز سه‌شنبه تحریم‌های جدیدی علیه ایران و از جمله ایران ایر وضع می‌کند. رسانه‌های غربی از جمله نیویورک تایمز و وال استریت جورنال نیز به این مسأله پرداختند.

پس از آن وزارت امورخارجه آمریکا نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ایالات متحده آمریکا به استفاده از تمام ابزار‌هایی که در اختیار دارد برای ایجاد اختلال و مقابله با صادرات تسلیحات ایران، با تمرکز ویژه به ارسال تسلیحاتی که از جنگ روسیه علیه اوکراین حمایت می‌کند، ادامه خواهد داد. اقدامات تحریمی امروز بر اساس تحریم‌های قبلی از جمله در فوریه ۲۰۲۴، اکتبر ۲۰۲۳، می‌۲۰۲۳، دسامبر ۲۰۲۲، علیه نهاد‌ها و اشخاصی است که همکاری ایران و روسیه را تسهیل می‌کنند. وزارت خارجه آمریکا شرکت هواپیمایی ایران ایر را برای مشارکت مادی در عرضه، فروش، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم سلاح یا کالای مرتبط از ایران یا به مقصد این کشور تحریم می‌کند.»

تروئیکا نیز در بیانه خود نوشته است: «تروئیکای اروپایی به طور خصوصی و عمومی مشخص کرده‌اند که در صورت انجام این انتقال، اقدامات جدید و قابل توجهی علیه ایران انجام خواهیم داد. ما اکنون تأیید می‌کنیم که ایران این انتقال‌ها را انجام داده است. ما اقدامات فوری برای لغو قرارداد‌های دوجانبه خدمات هوایی با ایران، تعیین افراد و اشخاص مهم مرتبط با برنامه موشکی بالستیک ایران و انتقال موشک‌های بالستیک و سایر تسلیحات به روسیه را پیگیری خواهیم کرد. ما همچنین برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران ایر کار خواهیم کرد.»

این بیانیه‌ها نشان می‌دهد یک همگامی میان غربی‌ها برای فشار بر ایران بر سر روسیه شکل گرفته که می‌تواند ایران را تا حد قابل توجهی نسبت به همراهی با روسیه دچار چالش کند. اگرچه نمی‌توان ادعا کرد که فاصله گرفتن ایران از روسیه با فشار غرب، الزاماً منتهی به مذاکرات ایران و غرب می‌شود.

سخنگو‌ها چه می‌گویند؟

ایران می‌گوید که هنوز نامه رسمی برای تحریم‌ها ابلاغ نشده و پرواز‌ها بر سر جاست. اگرچه تبعات این تحریم می‌تواند هزینه پرواز‌های خارجی را بسیار بالا ببرد و شرایط ایران را سخت‌تر از گذشته کند.

پس از ادعای غربی‌ها مبنی بر ارسال موشک بالستیک با امکانات ایران ایر، ناصرکنعانی، سخنگوی وزارت خارجه، در واکنش به این اتهام اعلام کرد: «این اقدام سه کشور اروپایی ادامه سیاست خصمانه غرب و اعمال تروریسم اقتصادی علیه مردم ایران است که با اقدام متناظر و متناسب جمهوری اسلامی ایران روبرو خواهد شد. همانگونه که قبلاً مورد تأکید قرار گرفت، هرگونه ادعایی مبنی بر فروش موشک‌های بالستیک به فدراسیون روسیه از سوی جمهوری اسلامی ایران کاملاً بی‌اساس و کذب است. »

پس از آن سخنگوی «هما» نیز به انتخاب درباره تبعات این تحریم گفت: «سخنگوی وزارت خارجه مواضع اصلی را مطرح می‌کنند و ما به عنوان ایران ایر می‌توانیم بگوییم که این ادعا‌ها دروغ است و هواپیمایی ایران هیچ اقدامی نظامی انجام نداده است. تا این لحظه هم هیچ نامه رسمی برای انجام نشدن پرواز‌ها به ایران ایر ابلاغ نشده است. همین الان اروپا به ما سوخت و خدمات تعمیرات نمی‌دهد و ما شرایط سختی داریم. تمامی فعالیت‌های هما طبق گزارش‌های اتحادیه اروپا و آژانس ایمنی اتحادیه اروپا روی فعالیت‌های هما دارند، به خوبی می‌دانند که هما یک مجموعه اقتصادی در حوزه مسافری است. ما هیچ اقدام خلاف عرف بین‌المللی تاکنون انجام نداده‌ایم. »

چه باید کرد؟

تحریم پرواز‌های ایران ایر، نه تنها از نظر مالی بلکه از نظر سیاسی و فنی نیز برای ایران شرایط سختی به وجود خواهد آورد. اگرچه هنوز این تحریم‌ها به طور کامل اجرایی نشده‌اند که سطح آن را قضاوت کنیم اما وضعیت ناوگان هوایی ایران به اندازه کافی بحران هست و طبق اعلام دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، ۵۵۰ فروند هواپیما لازم است. این یعنی ایران نه تنها مشکل پرواز و تحریم دارد، بلکه مسأله ناوگان هم جدی است. تأمین ناوگان در شرایط تحریمی سخت‌تر نیز خواهد شد. با این وجود راهی جز حل این مشکل به هر شکل وجود ندارد. در مقابل آنچه پیش روی ایران قرار دارد، اثبات خود مبنی بر عدم قرارگیری در کنار روسیه است. اثبات این مسأله نیازمند اقدامات بسیاری از سوی ایران است که شاید دشمنی قابل توجهی نیز با روسیه در پی آن شکل بگیرد. برخی مدعی‌اند که از دست دادن روسیه در مقابل وعده غربی‌ها درست نیست اما برخی نیز مدعی‌اند که روسیه هیچگاه به دست نیامده که از دست برود. مسأله اساسی اینجاست که ایران باید تمام سرمایه‌گذاری‌ها و تبلیغات خود به نفع روسیه را کنار بگذارد یا بر مسیر خود پافشاری کند و اتهام‌های اروپا را پررنگ‌تر کند؟