مسکن مهر؛ گوشتِ قربانی نزاع های سیاسی!

حسن رضایی

اگر بخواهیم چند پروژه و برنامه عظیم و ملی اجرا شده در سطح کشور را در طی یکی-دو دهه اخیر نام ببریم، بدون هیچ شکی، باید نام «مسکن مهر» را در جایی نزدیک به صدر این فهرست بنشانیم. برنامه ریزی برای ساخت چهار میلیون واحد مسکونی برای اقشار کم درآمد، از سالهای دولت نهم شروع و در دولت دهم نیز ادامه یافت. آنگونه که علی نیکزاد، وزیر سابق راه و شهرسازی در خرداد ماه سال ۹۲ گفته است، نیمی از این واحدهای مسکونی در روستاها واقع شده، تعداد ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ از این تعداد تا خرداد ۱۳۹۲ تحویل شده است. بنابر گفته وی، در حوزه مسکن مهر شهری نیز حدود ۱٬۲۰۰٬۰۰۰ واحد تا تاریخ مذکور تکمیل شده، مابقی همچنان در دست ساخت بوده اند که تکمیل و تحویل آنها به دولت یازدهم کشیده خواهد شد! کارشناسان حوزه اقتصاد و مسکن، در باب مزایا و معایب این طرح سخن بسیار گفته اند. با این حال؛ گزارش پیش رو، پیش و بیش از آنکه به دنبال بحث و بررسی نظرات موافقان و مخالفان این طرح عظیم باشد، در صدد رصد شرایط کنونی آن است.

کسانی که سال ۹۲ شرایط سیاسی-اقتصادی ایران را رصد می کردند، شاید از همان ابتدای بر روی کار آمدنِ دولت حسن روحانی، متوجه شده بودند که نمی شود آینده روشنی را پیش روی طرح مسکن مهر دید. چه اینکه حسن روحانی و دولتش، اصولاً هویت اصلی خود را در نفی و سیاه نمایی کامل و همه جانبه احمدی نژاد تعریف کرده بودند و بدیهی بود که با مسکن مهر نیز به عنوان یکی از مهم ترین پروژه های دولت های نهم و دهم، چندان با گشاده رویی مواجه نشوند! با این حال، شاید هیچ کسی تصور نمی کرد که اوضاع این طرحِ بزرگ، پس از گذشت سه سال از عمر دولت یازدهم هم، اینقدر نزار و رقت بار باقی بماند. اوایل، مسئله تنها در اضافه کردن نو به نو هزینه های تحویل واحدهای مسکونی از سوی تعاونی های مسکنِ تعریف شده ذیل این طرح بزرگ محدود شده بود. با این وجود هر چه از عمر دولت یازدهم بیشتر می گذشت، به همان نسبت، امیدها برای تکمیل واحدهای نیمه تمام مسکن مهر نیز کم رنگ تر می شد و پیشرفت طرح ها به تدریج متوقف می شد!

رهبر فرزانه انقلاب شاید بر اساس دریافتِ همین برخورد سیاسی دولت با طرح مسکن مهر بود که شهریور ماه سال ۹۳ در جریان دیدار با اعضای دولت فرمودند:« اگر احتمالا با اصل طرح مسکن مهر و یا نحوه تزریق اعتبارهای بانکی به آن مخالفتی وجود دارد ، اما این را هم بدانیم که اکنون چند میلیون نفر چشم انتظار تکمیل مسکن مهر هستند و باید این کار بطور جدی پیگیری شود و به اتمام برسد.» وزیر ثروتمند راه و شهرسازی که بعدها علناً از لیبرالیسم دفاع کرده بود، اما گوشش به این حرف ها بدهکار نبود و روند بی توجهی دولت به مسکن مهر را ادامه می داد. آخوندی؛ پیش از این توصیه رهبر انقلاب و در فروردین ماه ۹۳، تعلل وزارت راه در تکمیل طرح مسکن مهر را به تضاد آن با سیاست های کلی امام و رهبری در حوزه مسکن مستند کرده، گفته بود:« مسکن مهر برخلاف تمام سیاست‌های ابلاغی حضرت امام و مقام معظم رهبری است چرا که در آن سیاست‌های ابلاغی گفته شده که دولت مداخله نکند ، اما این حداکثر مداخله بود. در سیاست‌های ابلاغی حضرت امام گفته شده بود که مسکن را خود مردم بسازند اما مسکن مهر را دولت احداث کرد و خدمات زیربنایی آنها هنوز مشکل دارد. این‌ها را باید با شفافیت بگوئیم که یک بار دیگر همه ما اشتباه نکنیم ؛ اینکه مدام می‌گویم برای این است که که دوباره همواره امکان اشتباه وجود دارد.»

با این همه، به نظر می رسید باید پس از درخواست رهبری از دولت برای تکمیل حتمی مسکن مهر، وزیر راه باید قید انتقاد کردن از این طرح را زده، به جد مشغول تکمیل آن شود. با این حال، انتقادات وزیر لیبرال روحانی از ساخت مسکن محرومین تمامی نداشت. وی آبان ماه ۹۳ در پاسخ به دبیر کمیته دانشجویی مطالبه حق مسکن که از او پرسیده بود:« وضعیت مسکن مهر مناسب نیست و چندین هزار نفر در کشور و مخصوصا تهران درگیر این موضوع هستند، متاسفانه شما در این قضیه کار مفیدی انجام نداده اید و چندین بار هم در علیه این طرح صحبت کرده اید، میخواستم بدانیم نظرتان در این مورد چیست؟»، گفت:«مسکن مهر طرح مزخرفی است.» انتقادات آخوندی از طرح مسکن مهر، به همین چند مورد خلاصه نشد. وی پیش از همه این انتقادات نیز در اظهار نظری عجیب در همان ماه های ابتدایی عمر دولت یازدهم گفته بود:« میزان تورم کشور در حال حاضر ۴۴ درصد بوده که بیش از ۴۰ درصد آن ناشی مربوط به مسکن مهر بوده است.» همه اینها در حالی بود که وی در  جلسه رای اعتماد خود قول داده بود پروژه‌های مسکن مهر را به پایان برساند و اساساً خود را از اولین افراد مطرح کننده زیرساخت های آن در وزارت راه و شهرسازی دانسته بود!

یکی از وعده‌های آخوندی، اتمام و تحویل پروژه‌های نیمه‌تمام مسکن مهر در سال ۹۴ بود، چنانچه وی در آبان ماه سال ۹۳ با تاکید بر اینکه تمام تعهدات دولت قبل در خصوص مسکن مهر با قوت پیگیری می‌شود، ابراز امیدواری کرده بود که پروژه مسکن مهر در سال ۹۴ جمع شود. اما این وعده وزیر راه و شهرسازی در سال ۹۴ رخ نداد و موکول به سال ۹۵ شد. این در حالی است که بر اساس جدیدترین اظهارات معاون وزیر راه و شهرسازی پروژه‌های مسکن مهر نه در دولت یازدهم بلکه در سال دوم فعالیت دولت دوازدهم (سال ۹۷) به پایان می‌رسد. با این حساب، رویای خانه دار شدن قشر ضعیف جامعه، به این زودی محقق نخواهد شد. مسکن مهر اساساً طرحی بود که با همین هدف و در راستای اجرای اصل سی‌ویکم قانون اساسی طراحی شده بود. براساس این اصل، «داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی» بوده و «دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمند‌ترند بخصوص روستانشینان و کارگران زمینه اجرای این اصل را فراهم کند.» فعالیت های دولت یازدهم بر روی طرح بر زمین مانده مسکن مهر اما به همین ها محدود نشد! دولت در حالی که هم اکنون در اتمام طرح نیمه تمام مسکن مهر درمانده است، چندی پیش خبر از طرح جدیدی به نام «مسکن اجتماعی» داد.

مطرح کردن مسکن اجتماعی، اما تنها موازی کاری دولت در عین بر زمین ماندن مسکن مهر نبود. اواخر سال گذشته، وزارت مسکن بر خلاف آنچه پیش از این اعلام کرده بود، با فراموش کردن وظایف و اولویت های خود برای تامین مسکن قشر محروم بر اساس سیاست های امام(ره) و رهبر انقلاب، طرح اعطای وام های سنگین برای چند باره خانه دار شدن! اقشار مرفه جامعه را کلید زد. جالب آنکه معاون وزیر راه و شهرسازی، در جلسه معرفی این وام ها، آنها را مناسب اقشار متوسط جامعه معرفی کرده بود. حامد مظاهریان در حالی وام های مذکور را برای خانه دار شدن قشر متوسط اعلام می کرد که اقساط ماهانه آن از ۲٫۳ میلیون تومان شروع می شد! ماون وزیر راه و شهرسازی در معرفی این طرح، با اشاره به اینکه وام ۱۶۰ میلیونی مسکن مناسب خانه‌هایی است که بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد، گفته بود: این وام ۸۰ درصد از قیمت خانه را شامل می‌شود. به عنوان مثال، واحدی که ۵۰۰ میلیون تومان ارزش دارد، می‌تواند از این وام استفاده کند.

سوالی که در این میان مطرح می شود این است که به جریان انداختن چنین طرح هایی که اقشار ضعیف و متوسط جامعه حتی جرأت نزدیک شدن به آن را هم ندارند، چگونه در جهت سیاست های انقلابی امام(ره) و رهبر انقلاب تعریف می شود ولی طرح مسکن مهر برای خانه دار شدن اقشار کم درآمد، خارج از چارچوب این سیاست ها تلقی شده است؟ یکی دیگر از سیاست های مخرب دولت که باعث عقیم ماندن هدف تامین اقشار محروم می شد، تصویب قانونی بودن واگذاری واحدهای مسکن مهر به متقاضیان فاقد شرایط(دارای مسکن) بود. مسئله ای که دست دلالان بازار مسکن را برای بیرون آوردن مسکن مهر از چنگ اقشار ضعیف باز کرده، باعث ایجاد بازار سیاه در این فضا شد. دولت یازدهم مسکن مهر را با ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی تحویل گرفت ولی با گذشت دو سال از آغاز دولت- تا اردیبهشت ماه ۹۴- تنها ۱۴ درصد بر پییشرفت فیزیکی طرح افزود و آن را به  حدود ۸۴ درصد پیشرفت فیزیکی رساند.

حالا پس از گذشت نزدیک به سه سال از آغاز به کار دولت یازدهم نیز، احمد اصغری مهرآبادی؛ قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور مسکن مهر از آغاز برگزاری جلسات با مدیران استانی و بررسی عملکرد پروژه‌های مسکن مهر در سطح کشور خبر داده، گفته است:«تعیین‌تکلیف پروژه‌هایی که زیر ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و در مراحل ابتدایی هستند، یکی از مهمترین سیاست‌های ما در این جلسات است که باهدف اتمام هرچه سریع تر پروژه‌ها در سطح کشور اتخاذ شده است!» به نظر می رسد مسئولین دولت یازدهم بیش از آنکه به فکر تکمیل واحدهای باقیمانده مسکن مهر و درآوردن مردم از سرگردانی و اجاره نشینی باشند، به تخریب و سیاه نمایی یکسره این طرح و صید عواید سیاسی و جناحی خود از قِبَلِ این تخریب ها می اندیشند. حسن روحانی در آخرین حلقه از دومینوی تخریب طرح مسکن مهر گفته است:« تامین مسکن در شهرها با خرید مسکن‌مهر وسط بیابان خیلی متفاوت است، چراکه تمام امکانات زیربنایی و روبنایی در شهر وجود دارد اما مسکن‌مهر فقط یک خوابگاه تعریف شده است. بهترین کار به جای اجرای مسکن‌مهر این بود که بافت‌های فرسوده شهرها بازسازی می‌شد. متاسفانه در آن دوران پول بانک مرکزی وارد مسکن شد که عامل بزرگ تورم شد. این کار به نوعی برداشت از جیب مردم است، چرا که عامل اصلی تورم کسری بودجه است.» با این شرایط، طبیعتاً نمی توان در آینده ای نزدیک توقع تکمیل طرح های مربوط به مسکن مهر را داشت.

طبیعتاً هر عقل سلیمی خواهد پذیرفت که اگر بر فرض صحیح هم، طرح مسکن مهر یک سیاست صد در صد اشتباه بوده باشد، نمی توان حجم عظیم سرمایه ملی مجتمع شده در این طرح را تنها به این دلیل به حال خود واگذار نمود! و باید در اولین فرصت این سرمایه گذاری عظیم را تکمیل نموده به بهره برداری رساند.  از طرفی، معطل ماندن چند ساله مردم و بسیاری از خانواده های آبرومند و کم بضاعت برای رهایی از اجاره نشینی و ورود به این واحدهای مسکونی نیز-ورای  حساب و کتاب ساده اقتصادی پیش گفته- وظیفه ای شرعی، انسانی و اخلاقی را در قبال تکمیل هر چه زودتر این واحدها بر دوش مسئولین وزارت راه و شهرسازی می گذارد. با این حال؛ به نظر می رسد تنها چیزی که در میانه دعواهای سیاسی جناب آخوندی با مسکن مهر قربانی می شود، همین مردم کم بضاعت هستند. وزارت راه فعلاً سرگرم خریدهای میلیاردی هواپیما و به راه انداختن چرخ کارخانه های فرانسوی است، مسکن مهر هم شاید زمانی دیگر نوبتش فرا برسد، شاید مثلاً در عالم برزخ! چه اینکه عمر دولت یازدهم رو به پایان است!